AI không thay thế, nhưng sẽ thay đổi: Kỹ năng nào giúp bạn “future-proof” sự nghiệp?

1. Sự thay đổi lớn: AI và thị trường việc làm toàn cầu

Báo cáo Future of Jobs Report 2025 của Diễn đàn Kinh tế Thế giới (WEF) dự báo rằng 39% kỹ năng hiện có của người lao động sẽ bị gián đoạn hoặc trở nên lỗi thời trong vòng 5 năm tới . Đây là con số gây chú ý, bởi nó nhấn mạnh rằng ngay cả những kỹ năng quen thuộc hôm nay có thể không còn phù hợp vào ngày mai.

Tuy nhiên, bức tranh không chỉ toàn màu xám. WEF ước tính 170 triệu việc làm mới sẽ được tạo ra trong cùng giai đoạn, so với 92 triệu việc làm bị mất đi do tự động hóa và thay đổi cơ cấu ngành . Điều đó có nghĩa: cơ hội không mất đi, mà được phân bổ lại cho những ai sẵn sàng học hỏi và thích ứng.

Báo cáo của PwC (2025) cũng bổ sung góc nhìn: những công việc chịu ảnh hưởng nhiều từ AI thì kỹ năng thay đổi nhanh hơn 66% so với các công việc ít bị ảnh hưởng. Điều thú vị là, những người sở hữu kỹ năng AI hoặc kỹ năng liên quan đang nhận được “wage premium” (phụ trội lương) cao hơn so với phần còn lại .

Tại Mỹ, nghiên cứu của Atlanta Fed và Lightcast (2025) ghi nhận 628.000 tin tuyển dụng trong năm 2024 yêu cầu ít nhất một kỹ năng liên quan tới AI, chiếm 1,7% tổng số tin tuyển dụng — tăng gấp hơn 3 lần so với năm 2010 . Xu hướng này cho thấy AI không chỉ là trào lưu nhất thời, mà là tiêu chuẩn mới của thị trường việc làm.

2. Góc nhìn từ Việt Nam: cơ hội và thách thức

Việt Nam là một trong những quốc gia tích cực nhất trong khu vực khi đón nhận chuyển đổi số. Nhưng khoảng cách kỹ năng vẫn là thách thức lớn. Khảo sát của Navigos Group (2024) cho thấy 72% doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc tìm ứng viên có kỹ năng mềm như giao tiếp, thích ứng, lãnh đạo, dù kỹ năng chuyên môn có thể đáp ứng.

Ở chiều ngược lại, TopCV (2024) ghi nhận 65% sinh viên và nhân sự trẻ sẵn sàng tham gia khóa đào tạo kỹ năng mềm hoặc kỹ năng số nếu được hỗ trợ. Điều này phản ánh khát vọng học tập và tinh thần cầu tiến của thế hệ Gen Z – yếu tố quan trọng để Việt Nam hội nhập sâu hơn vào nền kinh tế tri thức toàn cầu.

3. Những kỹ năng nào giúp bạn “future-proof” sự nghiệp?

Nếu AI đang làm thay đổi bản chất công việc, vậy đâu là kỹ năng giúp con người duy trì lợi thế cạnh tranh? Các chuyên gia nhân sự và báo cáo quốc tế đều thống nhất vào một số nhóm kỹ năng sau:

3.1. Kỹ năng kỹ thuật số và năng lực sử dụng AI (Digital & AI literacy)

Trong thế giới mà AI hiện diện ở mọi nơi, biết sử dụng công cụ AI, phân tích dữ liệu, và áp dụng công nghệ để nâng cao năng suất là “điều kiện cần”. Người biết hợp tác với AI sẽ vượt trội hơn người xem AI như đối thủ.

Ví dụ: một nhân viên marketing không chỉ chạy quảng cáo Facebook theo cách truyền thống, mà còn tận dụng AI để phân tích hành vi khách hàng và tối ưu thông điệp.

3.2. Khả năng thích ứng và học tập suốt đời (Adaptability & Lifelong Learning)

AI khiến vòng đời kỹ năng chuyên môn ngắn lại. Việc “học một lần dùng cả đời” không còn tồn tại. Theo McKinsey (2025), gần một nửa nhân viên toàn cầu mong muốn được công ty cung cấp đào tạo chính thức để họ có thể sử dụng AI hiệu quả hơn .

Ứng viên biết “upskill” (nâng cấp kỹ năng) và “reskill” (học kỹ năng mới) liên tục sẽ luôn duy trì được vị thế trên thị trường lao động.

3.3. Giải quyết vấn đề và tư duy phản biện (Problem-solving & Critical Thinking)

AI có thể gợi ý, nhưng con người mới là người ra quyết định. Trong môi trường phức tạp, khả năng đặt câu hỏi, đánh giá thông tin, và đưa ra giải pháp sáng suốt là năng lực mà máy khó thay thế.

3.4. Giao tiếp và hợp tác đa văn hóa (Communication & Cross-cultural Collaboration)

Làm việc trong đội nhóm toàn cầu đòi hỏi khả năng lắng nghe, thuyết phục và kết nối với nhiều nền văn hóa khác nhau. Đây là lợi thế đặc biệt khi Việt Nam ngày càng tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu.

3.5. Lãnh đạo và trí tuệ cảm xúc (Leadership & Emotional Intelligence)

Trong kỷ nguyên AI, lãnh đạo không còn là đặc quyền của cấp quản lý. Lãnh đạo ở mọi cấp độ - từ một nhân viên sales trẻ biết dẫn dắt nhóm dự án nhỏ, đến kỹ sư có thể huấn luyện đồng nghiệp mới - đều quan trọng. Trí tuệ cảm xúc, khả năng truyền cảm hứng và quản lý sự thay đổi chính là chìa khóa để dẫn dắt con người qua bất định.

4. Ứng viên cần làm gì để bắt kịp xu hướng?

Một số gợi ý thực tế:

1. Thể hiện kỹ năng mềm bằng ví dụ thật: Đừng chỉ viết “giỏi giao tiếp” trong CV, hãy kể tình huống bạn đã thuyết phục khách hàng khó tính hoặc giải quyết xung đột trong nhóm.
   
2. Chủ động học công cụ AI: Dù bạn làm ở lĩnh vực nào, hãy thử nghiệm AI để cải thiện công việc hàng ngày.
   
3. Tham gia khóa học trực tuyến: Coursera, Udemy, hay các chương trình của chính phủ và doanh nghiệp đang mở ra nhiều cơ hội miễn phí hoặc chi phí thấp.
   
4. Rèn luyện kỹ năng liên văn hóa: Học thêm ngoại ngữ, tham gia dự án quốc tế hoặc hoạt động cộng đồng đa quốc gia để mở rộng trải nghiệm.
   

5. Doanh nghiệp cần gì?

Không chỉ cá nhân, doanh nghiệp cũng phải thích ứng. Đầu tư vào đào tạo lại (reskilling) và nâng cấp kỹ năng (upskilling) cho nhân viên là giải pháp căn cơ. Những công ty xây dựng được văn hóa học tập liên tục và khuyến khích phản hồi cởi mở sẽ có lợi thế lớn trong việc giữ chân nhân tài.

PwC gọi đây là “AI jobs barometer”: những tổ chức biết tận dụng AI cùng con người sẽ đạt năng suất vượt trội, đồng thời nhân viên của họ cũng được hưởng mức lương cao hơn mặt bằng chung .

Con người vẫn là trung tâm

AI sẽ không thay thế toàn bộ con người, nhưng sẽ thay đổi cách con người làm việc. Những ai không chịu thích ứng sẽ dễ bị bỏ lại. Ngược lại, những người biết kết hợp kỹ năng chuyên môn với kỹ năng mềm, đồng thời làm chủ công cụ AI, sẽ là những người “future-proof” sự nghiệp của chính mình.

Trong kỷ nguyên mà công nghệ có thể bị sao chép nhanh chóng, con người - với giao tiếp, trí tuệ cảm xúc, khả năng lãnh đạo và sáng tạo - vẫn là lợi thế cạnh tranh bền vững nhất.